Wizja artystyczna Gaiasia Jennyae. Źródło: Gabriel Lio
Skamielina Gaiasia Jennyae, dużego prehistorycznego drapieżnika o unikalnym kształcie czaszki, odkryto w Namibii. Ujawnia istotne szczegóły dotyczące ekosystemów w pobliżu biegunów 300 milionów lat temu i pokazuje, jak to się stało gatunek rozwijały się w zimnym środowisku bagiennym.
Naukowcy odkryli skamielinę gigantycznego drapieżnika żyjącego na bagnach, który istniał czterdzieści milionów lat przed ewolucją pierwszych dinozaurów. O imieniu Gaiasia Jennyaestworzenie to miało czaszkę długości dwóch stóp, zazębiające się szczęki i charakterystyczną głowę w kształcie deski sedesowej.
„Gaiasia Jennyae był znacznie większy od człowieka i prawdopodobnie wisiał na dnie bagien i jezior. Ma dużą, płaską głowę w kształcie deski sedesowej, która pozwala mu otwierać pysk i ssać zdobycz. Ma te ogromne kły, cały przód pyska to po prostu gigantyczne zęby” – mówi Jason Pardo, doktorant NSF w Field Museum w Chicago i współautor książki Natura artykuł opisujący skamieniałość. „To duży drapieżnik, ale potencjalnie także stosunkowo powolny drapieżnik atakujący z zasadzki”.
Odkrycie prehistorycznego drapieżnika
Skamielina została nazwana na cześć formacji Gai-as w Namibii, gdzie ją znaleziono, oraz na cześć Jenny Clack, paleontologa specjalizującej się w ewolucji wczesnych czworonogi — czteroramienny kręgowce które wyewoluowały z ryb płetwiastych i dały początek płazom, gadom, ptakom i ssakom.
Współautorka Pardo, Claudia Marsicano z Uniwersytetu w Buenos Aires, wraz ze współpracownikami znalazła skamieniałość. „Kiedy znaleźliśmy ten ogromny okaz leżący na wychodni w postaci gigantycznej konkrecji, było to naprawdę szokujące. Już po zobaczeniu wiedziałem, że to coś zupełnie innego. Wszyscy byliśmy bardzo podekscytowani” – powiedział Marsicano. „Po zbadaniu czaszki moją uwagę przykuła struktura przodu czaszki. Była to wówczas jedyna wyraźnie widoczna część, na której ukazywały się bardzo nietypowo splatające się duże kły, tworzące unikalny ugryzienie wczesnych czworonogów”.
Szkielet kopalny, w tym czaszka i kręgosłup, Gaiasia jennyae. Źródło: C. Marsicano
Odsłonięcie starożytnego ekosystemu
Zespół odkrył kilka okazów, w tym jeden z dobrze zachowaną, ruchomą czaszką i kręgosłupem. „Mieliśmy naprawdę fantastyczny materiał, w tym całą czaszkę, który mogliśmy następnie wykorzystać do porównania z innymi zwierzętami z tego wieku i dowiedzieć się, czym było to zwierzę i co czyni je wyjątkowym” – mówi Pardo. Okazuje się, że to stworzenie ma wiele cech, które czynią je wyjątkowym.
Obecnie Namibia znajduje się na północ od Republiki Południowej Afryki, ale 300 milionów lat temu znajdowała się jeszcze dalej na południe. Znajdowało się blisko 60. równoleżnika, prawie na równi z dzisiejszym najbardziej na północ wysuniętym punktem Antarktydy. W tym czasie Ziemia zbliżała się do końca epoki lodowcowej. Bagnisty teren w pobliżu równika wysychał i stawał się coraz bardziej zalesiony, ale bliżej biegunów bagna pozostały, potencjalnie wzdłuż płatów lodu i lodowców.
Gaiasia jennyae jak stwierdzono w polu z C. Marsicano. Źródło: Roger MH Smith
Spostrzeżenia ze starożytnego świata
W cieplejszych i bardziej suchych częściach świata zwierzęta ewoluowały, przybierając nowe formy. Wczesne czworonożne kręgowce, zwane czworonogami macierzystymi, rozgałęziały się i dzieliły na linie rodowe, które pewnego dnia stały się ssakami, gadami i płazami. Ale na obrzeżach, w miejscach takich jak dzisiejsza Namibia, pozostały bardziej starożytne formy.
„Gajazja to czworonóg łodygowy — pozostałość po wcześniejszej grupie, zanim wyewoluowała i podzieliła się na grupy, które stały się ssakami, ptakami, gadami i płazami, zwane czworonogami koronnymi” – mówi Pardo. „To naprawdę zaskakujące Gajazja jest taki archaiczny. Było to powiązane z organizmami, które wymarły prawdopodobnie 40 milionów lat wcześniej”.
Co więcej, jako dziwna pozostałość z jeszcze bardziej starożytnych czasów, Gajazja wydawało się, że radzi sobie całkiem nieźle. „300 milionów lat temu nadal żyje kilka innych, bardziej archaicznych zwierząt, ale były one rzadkie, małe i robiły swoje” – mówi Pardo. „Gajazja jest duży i liczny i wydaje się być głównym drapieżnikiem w swoim ekosystemie”.
Chwila Gaiasia Jennyae to tylko jeden gatunek, dostarcza paleontologom całościowych informacji badających zmiany świata w okresie permu. „Mówi nam, że to, co działo się na dalekim południu, bardzo różniło się od tego, co działo się na równiku. A to naprawdę ważne, ponieważ w tym czasie pojawiło się wiele grup zwierząt, o których tak naprawdę nie wiemy, skąd się wzięły” – mówi Pardo. „Fakt, że znaleźliśmy Gajazja na dalekim południu mówi nam, że istniał tam kwitnący ekosystem, który mógł wspierać te bardzo duże drapieżniki. Im więcej będziemy szukać, możemy znaleźć więcej odpowiedzi na temat głównych grup zwierząt, na których nam zależy, takich jak przodkowie ssaków i współczesnych gadów.
Odniesienie: „Wielki czworonóg macierzysty był drapieżnikiem wierzchołkowym w późnej epoce lodowcowej Gondwany” Claudia A. Marsicano, Jason D. Pardo, Roger MH Smith, Adriana C. Mancuso, Leandro C. Gaetano i Helke Mocke, 3 lipca 2024 r., Natura.
DOI: 10.1038/s41586-024-07572-0
