Naukowcy opracowali nową metodę, wykorzystującą „podejście oparte na możliwościach” do interpretacji danych archeologicznych, ujawniając wgląd w starożytne struktury społeczne i dobrostan jednostek.
Dzięki powiązaniu kategorii archeologicznych ze Wskaźnikiem Rozwoju Społecznego Organizacji Narodów Zjednoczonych podejście to umożliwiło naukowcom powiązanie starożytnych megaosad w Europie ze współczesnymi koncepcjami rozwoju człowieka, oferując świeże spojrzenie na historyczną dynamikę społeczną i sugerując, że możliwości osobistej realizacji mogły mieć wpływ na demografię i zmiany technologiczne.
Wykopaliska archeologiczne często odkrywają fragmenty ceramiki, ślady starożytnych budynków i porozrzucane kości – pozostałości kultury materialnej, które wskazują na życie ludzi w przeszłości. Interpretacja tych znalezisk wymaga różnorodnych narzędzi analitycznych, w tym ram filozoficznych. Jednakże takie ramy były zwykle stosowane w szerokich debatach teoretycznych, a nie w bezpośredniej analizie konkretnych odkryć.
W niedawnym badaniu opublikowanym w Otwarta archeologiazespół składający się z dwóch archeologów i filozofa z klastra doskonałości ROOTS na Uniwersytecie w Kilonii proponuje nowatorskie podejście. Stosują „podejście oparte na możliwościach”, aby zbadać kwestie tożsamości i organizacji społecznej na podstawie dowodów archeologicznych. Wykorzystując pierwsze megaosiedla w Europie – sprzed około 7 000–5 000 lat – jako studium przypadku, naukowcy dokonują przełomowych powiązań między starożytnymi danymi archeologicznymi a Wskaźnikiem Rozwoju Społecznego ONZ.
„Po raz pierwszy udało nam się ostatecznie powiązać kategorie archeologiczne z kategoriami Wskaźnika Rozwoju Społecznego ONZ. Tym samym prezentowane podejście umożliwia także powiązanie odległej przeszłości z teraźniejszością” – wyjaśnia dr Vesa Arponen, jedna z autorek.
Uwzględnienie podejścia opartego na możliwościach
„Podejście oparte na możliwościach” to koncepcja filozoficzna, której początki sięgają prac indyjskiego filozofa i ekonomisty Amartyi Sena z lat 70. i 80. XX wieku. „Podejście to zakłada, że dobrostan człowieka mierzy się nie tylko dobrami materialnymi, ale także innymi środkami umożliwiającymi i ułatwiającymi działanie, a także zdolnością grup i jednostek do prowadzenia aktywnego życia” – wyjaśnia dr Arponen.
Dziś ta koncepcja dobrostanu człowieka służy jako teoretyczna podstawa dla Wskaźnika Rozwoju Społecznego Organizacji Narodów Zjednoczonych (HDI). Jednak zastosowanie go do społeczności ludzkich w odległej przeszłości stanowi duże wyzwanie. „Jak możemy wykorzystać statyczne pozostałości kultury materialnej do zrekonstruowania wymiarów stojącej za nią dynamicznej aktywności?” mówi współautor dr René Ohlrau, podsumowując to wyzwanie.
Odkrywanie starożytnych megaosad
Aby stawić czoła tym wyzwaniom, autorzy w pierwszej kolejności powiązali wymiary i poziomy analizy Wskaźnika Rozwoju Społecznego ze wskaźnikami archeologicznymi. „Jedną z tych kategorii jest na przykład poziom życia, który znajduje również odzwierciedlenie na poziomie społecznym w zdolności do innowacji. Innowacje techniczne rzeczywiście można prześledzić w znaleziskach archeologicznych, na przykład gdy w zapisie archeologicznym pojawia się określony kształt pługa lub nowe krosna” – wyjaśnia współautor prof. dr Tim Kerig.
W drugim kroku autorzy zastosowali nowo opracowany schemat do społeczności Cucuteni-Trypillia (ok. 5050-2950 p.n.e.), które znajdowały się na terenach dzisiejszej Rumunii, Republiki Mołdawii i Ukrainy. Społeczności te znane są z dużych osad w kształcie pierścienia, które rozciągały się na długości ok. Miały powierzchnię 320 hektarów i były domem dla nawet 17 000 osób.
Reinterpretacja historycznej dynamiki społecznej
„Zastosowanie naszego narzędzia analitycznego potwierdza wcześniejsze badania. Utrzymują, że osady te w fazie rozkwitu charakteryzowały się dużą równością społeczną i że ludzie mieli szerokie możliwości aktywnego spędzania czasu” – mówi dr Arponen. „Jednak nasze wyniki wskazują na inne wyjaśnienia tego niż wcześniej”.
Do tej pory zmiany klimatyczne i wzrost liczby ludności często postrzegano jako czynniki wyzwalające, na które ludzie reagowali innowacjami w polityce i technologii. „Nasze podejście analityczne otwiera możliwość odwrotnej interpretacji rozwoju społeczeństw Cucuteni-Trypillia. To mogły być rozszerzone możliwości dla ludzi i ich szansa na realizację, które przyciągnęły więcej ludzi, co następnie doprowadziło do wzrostu populacji i innowacji” – podsumowuje dr Arponen.
Perspektywy na przyszłość w badaniach archeologicznych
W przyszłych badaniach podejście to zostanie również zastosowane do innych społeczeństw z przeszłości i w innych kontekstach archeologicznych. „W każdym razie daje to możliwość zakwestionowania tradycyjnych wzorców wyjaśniania w archeologii i pobudzenia nowych dyskusji na temat interpretacji znalezisk” – przekonuje dr Arponen.
Odniesienie: „The Capability Approach and Archaeological Interpretation of Transformations: On the Role of Philosophy for Archaeology” autorstwa wiceprezesa Arponena, René Ohlrau i Tima Keriga, 30 października 2024 r., Otwarta archeologia.
DOI: 10.1515/opar-2024-0013
