Przede wszystkim chodzi o zrozumienie kompromisu między pracą a czasem wolnym, wyjaśnia profesor ekonomii z University College London, Wendy Carlin. „Pracujesz, aby uzyskać dochód, który możesz wydać na towary i usługi. Gdy poczujesz się lepiej, spodziewamy się, że ludzie będą chcieli zarówno więcej wolnego czasu, jak i więcej dóbr; pytanie brzmi, jaka jest równowaga między jednym a drugim”.
Różne społeczeństwa dokonują różnych wyborów; Carlin porusza klasyczny kontrast pomiędzy europejską i amerykańską równowagą między życiem zawodowym a prywatnym. „Ludzie mówią: «Och, Europejczycy są po prostu bardzo leniwi i biorą sobie te wszystkie wakacje». Dokonują jednak innego wyboru, jeśli chodzi o sposób wykorzystania wyższego standardu życia, ponieważ tym, czego naprawdę brakuje, jest czas”. Teorie Veblena pojawiają się, gdy się im przyjrzeć Dlaczego wyjaśnia, że ludzie pracują więcej w różnych krajach.
„Niektórzy z tych ludzi pracują na dwa etaty, żeby przeżyć” – mówi Carlin, „ale niektórzy z nich pracują na dwa etaty, bo chcą mieć najnowszą rzecz, nowy telefon, nowy samochód czy cokolwiek innego”.
Może się to dla nas wydawać oczywiste, ale zaprzecza tradycyjnej teorii ekonomii, która w skrócie mówi, że powinniśmy być szczęśliwi, gdy nasze podstawowe potrzeby zostaną zaspokojone – a naukowcom sprzed stu lat wydawałoby się to szaleństwem.
„Uważano, że do tej pory będziemy pracować tylko dwa dni w tygodniu” – mówi Carlin, nawiązując do artykułu Johna Maynarda Keynesa z 1930 r. Możliwości ekonomiczne dla naszych wnukóww którym ekonomista przewidział, że ulepszenia technologii i wydajności produkcji sprawią, że ludzie będą musieli pracować jedynie 15 godzin tygodniowo. „Zamiast tego ludzie pracują na dwóch, trzech stanowiskach, biorą dwa tygodnie urlopu i mają więcej towarów. I dlaczego to robią? Cóż, jak powiedział Veblen, ponieważ porównują się z innymi ludźmi.
Gdy bogaci stają się coraz bogatsi…
Być może nie rozpoznalibyśmy analizy naszych nawyków w pracy, wierząc, że wszyscy mamy w sercu szlachetniejsze motywacje, ale kto z nas może zaprzeczyć, że marzymy również o nowym Porsche, torbie Chanel lub tygodniu w Hamptons? W pracy Veblena stwierdzono, że ludzie na każdym poziomie społeczeństwa będą pracować nad osiągnięciem symboli, które postrzegają jako należące do klasy wyższej; okazuje się, że im bardziej skrajna jest ta dysproporcja – im bardziej nierównomiernie rozprowadzane jest bogactwo w społeczeństwie – tym bardziej ludzie będą się starać. „Więcej nierówności nasila efekt Veblena” – mówi Carlin.
Badania, w których porównano udział w dochodach 1 procent najlepiej zarabiających osób ze średnią liczbą przepracowanych godzin, potwierdziły tę tezę. „Sto lat temu kraje nordyckie były bardzo nierówne” – mówi Carlin. „Następnie nierówności spadły dramatycznie, a jednocześnie zmniejszył się czas pracy. Ludzie byli mniej zainteresowani porównywaniem się z ultrabogatymi ludźmi, dlatego postanowili spędzać więcej czasu wolnego”.
Jeśli nie jest od razu jasne, jaki wpływ ma to obecnie na nasze życie – i nasze wydatki – należy wziąć pod uwagę, że nierówność dochodów w USA dramatycznie się pogorszyła w ciągu ostatnich czterdziestu lat, wynika z raportu Agencji za rok 2020 Centrum badawcze Peww którym zauważono, że „różnica majątkowa między najbogatszymi i najbiedniejszymi rodzinami Ameryki wzrosła ponad dwukrotnie w latach 1989–2016” oraz wskazano, że amerykański indeks Giniego (miara nierówności dochodów) był wyższy niż w jakimkolwiek innym kraju G7. Nic więc dziwnego, że prognozy dotyczące sprzedaży dóbr luksusowych w USA są takie różany.
Efekt Insta
Jest jeszcze jeden element niezbędny do zrozumienia rosnącego wpływu, jaki mają na nas towary Veblen: ich widoczność. Ponieważ teorie Veblena opierają się na postrzeganiu innych, aby cokolwiek można było uznać za tradycyjne dobro Veblena, jego cena – lub ekskluzywność – musi być łatwo zrozumiała dla innych.
Ten prosty fakt leży u podstaw luksusowych produktów z wielkim logo, takich jak torba z monogramem Louis Vuitton, ponadwymiarowa osłona chłodnicy Rolls-Royce’a lub natychmiastowa rozpoznawalność kultowych projektów zegarków, takich jak Audemars Piguet Royal Oak.
