Spójność to największa pozycja wydatków w budżecie Unii Europejskiej na rok 2025. Na spójność przeznaczono prawie 78 miliardów euro, w tym wydatki na odporność i wartości; jednak żąda się reform i wzywa do ponownego skupienia się na sprawiedliwej dystrybucji i uproszczonej strukturze.
Z funduszu o wartości 66 miliardów euro skorzysta sama spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna asygnowany w budżecie, mając na celu stawienie czoła bezpośrednim wyzwaniom społecznym i promując bardziej włączające i sprawiedliwe środowisko dla obywateli UE.
Jednak pomimo tego, że jest to jedna z największych i najważniejszych politycznie pozycji w budżecie europejskim, polityka spójności spotkało się z krytyką i wezwaniem do reform.
Zwiększanie spójności
Europejski Komitet Regionów (KR) przyjęty jednomyślną opinię wzywającą do wprowadzenia prostszego i bardziej elastycznego budżetu skupionego na społecznościach lokalnych w celu zwiększenia spójności we wszystkich regionach.
Propozycje, którym przewodniczy Marie-Antoinette Maupertuis, przewodnicząca Zgromadzenia Korsyki, wzywają do zmniejszenia obciążeń administracyjnych, unikania powielania celów finansowania oraz wzmacniania spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej przy jednoczesnym przestrzeganiu zasady „nie szkodzić spójności”.
Kluczowe zalecenia obejmują elastyczny fundusz nadzwyczajny, który ma zapobiegać realokacji istniejących źródeł, takich jak fundusze polityki spójności, na nieprzewidziane sytuacje nadzwyczajne oraz utrzymywać równowagę między reagowaniem kryzysowym a inwestycjami długoterminowymi.
Maupertuis podkreślił znaczenie wzmocnienia pozycji społeczności, ograniczenia biurokracji i zapewnienia, że każde euro przyniesie bezpośrednie korzyści regionom lokalnym, przy czym spójność i pomocniczość stanowią podstawę inwestycji UE.
Naprawianie spójności
A krótki opis polityki z Centrum Jacques’a Delorsa argumentuje, że polityka spójności UE, choć nastawiona na dobro, często zawodzi. Ujawnia dwie główne kwestie: fundusze często kierowane są do regionów i gospodarstw domowych, które nie są najbardziej potrzebujące, a korzyści ekonomiczne w nieproporcjonalny sposób faworyzują bogatsze gospodarstwa domowe.
Autorzy argumentują, że niedociągnięcia tej polityki wynikają z jej struktury.
Fundusze rozdzielane są szerzej, często do bogatszych regionów lub ośrodków miejskich na obszarach biedniejszych, ze względu na ograniczone regulacje dotyczące dystrybucji wewnątrzregionalnej.
Złożony proces faworyzuje duże firmy i wysoko wykwalifikowanych pracowników, spychając na dalszy plan mniejsze przedsiębiorstwa i mniej zamożne osoby. Twierdzą, że reformy są konieczne, aby polityka była skuteczniejsza i sprawiedliwsza.
W dokumencie sugeruje się realokację tych zasobów do mechanizmu na poziomie UE skupiającego się na wspólnych priorytetach, takich jak infrastruktura, inicjatywy klimatyczne i konkurencyjność, zapewniając maksymalny zwrot z inwestycji.
Zrównoważenie funduszy
Reforma ta przeniosłaby fundusze z zamożnych państw członkowskich, ale nadal mogłaby przynieść im korzyści w postaci centralnego finansowania UE na projekty o dużym wpływie. Chociaż same te zmiany nie mogą zaspokoić wszystkich potrzeb inwestycyjnych na szczeblu UE, mogą uzupełniać szersze ramy budżetowe.
Wyzwaniem pozostaje jednak wykonalność polityczna, ponieważ reformy te mogą napotkać opór. Autorzy podkreślają również nieefektywność w wykorzystaniu funduszy, gdyż znaczna część zasobów pozostaje niewydana z powodu opóźnień administracyjnych.
W dokumencie podkreślono pilną potrzebę zreformowania przez UE swojego budżetu i polityki spójności, tak aby rzeczywiście wspierała ona spójność i maksymalizowała stosunek jakości do ceny. Autorzy postrzegają nadchodzące miesiące jako kluczową okazję dla nowej Komisji do zaproponowania znaczących reform, aby uniknąć powtórzenia się nieefektywności z przeszłości.
Podwójna rola
Chociaż polityka ta jest istotna ze względu na jej podwójną rolę: długoterminowej strategii inwestycyjnej na rzecz pozytywnej konwergencji i symbolu solidarności między państwami członkowskimi, Clingendael raport podkreśla także wyzwania utrudniające jego skuteczność.
Według raportu wykorzystanie tej polityki do krótkoterminowego zarządzania kryzysowego osłabiło jej długoterminowe cele, jakimi są wspieranie odporności i równości regionalnej. Systemy finansowania i monitorowania oparte na wynikach nie poprawiły znacząco alokacji środków ani efektywności ich wykorzystania.
Systemom audytu na szczeblu krajowym i unijnym brakuje wiarygodności, przejrzystości i niezależności, co zwiększa ryzyko złego zarządzania i nieefektywności. Różnice w krajowych standardach kontroli i jakości instytucjonalnej utrudniają wdrażanie polityki spójności, szczególnie w regionach słabiej rozwiniętych.
W raporcie zauważono pokrywanie się polityki spójności z Instrumentem na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), co powoduje złożoność administracyjną i zarządzanie, w tym przeciążenie celów i trudności w ocenie wyników.
W podsumowaniu stwierdzono, że choć polityka spójności przyniosła korzyści, konieczne są kompleksowe i systemowe zmiany, aby zoptymalizować jej wpływ i zaradzić utrzymującym się od dawna nieefektywnościom.
[Edited By Brian Maguire | Euractiv’s Advocacy Lab ]
