Artykuł przeglądowy opublikowany w Science Robotics przedstawia trzech naukowców badających koncepcję „poczucia siebie” u ludzi i badających, w jaki sposób roboty mogą służyć jako narzędzia pogłębiające nasze zrozumienie tego zjawiska.
W niedawno opublikowanym artykule przeglądowym w Nauka Robotykarobotyk poznawczy, psycholog poznawczy i psychiatra omawiają koncepcję „poczucia siebie” u ludzi i badają, w jaki sposób można wykorzystać roboty do pogłębienia zrozumienia tego zjawiska.
Doświadczenie bycia lub posiadania jaźni – zawartej w naszych ciałach i zdolnej do działania w świecie – przychodzi naturalnie każdemu z nas jako istotom ludzkim, wraz z poczuciem bycia tym samym sobą z dnia na dzień i dostrzegania innych jak również bycie sobą. Roboty można wykorzystać albo jako ucieleśnione modele siebie (i jego elementów składowych), albo jako platformy testowe do eksperymentów psychologicznych. Autorzy sugerują możliwość generowania w robotach niektórych procesów, które składają się na „poczucie siebie” u człowieka.
Autorami są Agnieszka Wykowska, kierownik działu poznania społecznego w interakcji człowiek-robot w Istituto Italiano di Tecnologia (IIT-Włoski Instytut Technologii) we Włoszech, Tony Prescott, profesor robotyki kognitywnej na Uniwersytecie w Sheffield w Wielkiej Brytanii oraz Kai Vogeley, Profesor na Wydziale Psychiatrii i Psychoterapii Uniwersytetu w Kolonii w Niemczech.
Badanie wywodzi się z poglądu, że poczucie siebie u ludzi jest nierozerwalnie związane z posiadaniem ciała, odczuwaniem go oraz doświadczaniem działań i interakcji. Kluczową koncepcją wyłaniającą się z aktualnych badań nad ludzkim poznaniem jest to, że ludzkie poczucie siebie nie jest tylko jedną rzeczą, ale składa się z wielu zachodzących procesów, takich jak poczucie „posiadania” ciała i poczucie posiadania „sprawczości”. , czyli poczucie kontroli nad swoimi działaniami. Obecnie robotycy dążą do skonstruowania robotów, które mogłyby wiarygodnie rozróżniać własne ciała (rozróżnienie ja-inny) i wykrywać konsekwencje własnych działań (sprawczość).
Z tej perspektywy roboty mogą służyć jako ucieleśnione modele ludzkich procesów poznawczych leżących u podstaw poczucia siebie. Roboty można jednak również wykorzystywać jako sondy eksperymentalne do badania poczucia siebie, ponieważ posiadają ciała i mogą wchodzić w interakcje zarówno z ludźmi, jak i ich otoczeniem.
Trzej autorzy badają wykorzystanie robotów na te dwa konkretne sposoby.
Roboty jako modele procesów powiązanych ze sobą
Pierwszym z nich jest programowanie robotów do symulacji procesów zachodzących w ludzkim umyśle i mózgu, które odnoszą się do doświadczania siebie w rozumieniu psychologii i neuronauki.
Aktualne badania naukowe sugerują, że u ludzi rozwija się poczucie siebie, co jest najlepszym wyjaśnieniem doświadczeń zmysłowych mózgu i jego własnej roli w generowaniu tych sygnałów zmysłowych. Odpowiednią platformą do testowania tych teorii jest robot, będący fizycznie ucieleśnionym aktorem.
Roboty jako narzędzia eksperymentalne w psychologii społecznej
Drugie podejście polega na wykorzystywaniu robotów w eksperymentach psychologicznych, podczas których ludzie wchodzą z nimi w interakcję, a roboty wykazują zdolności społeczne, takie jak komunikacja za pomocą języka lub wspólna uwaga. Eksperymenty te mogłyby pozwolić na analizę, czy ludzie postrzegają te roboty jako osoby społeczne i czy stany psychiczne, jakie mają w stosunku do robotów, są podobne do tych, jakie mają podczas interakcji z innymi ludźmi. Niektóre eksperymenty przeprowadzone przez grupę Wykowskiej w IIT pokazały już, że czasami u ludzi rozwija się poczucie wspólnej sprawczości z robotami, gdy działają razem jako zespół i gdy robot jest postrzegany jako intencjonalny agent.
Autorzy rysują także związek pomiędzy rozwojem poczucia siebie u człowieka na przestrzeni życia a możliwością przeniesienia części jego cech na roboty. Na przykład w wieku 4 lat dzieci mają poczucie, że istnieją w czasie, a inni ludzie również mają poczucie własnej wartości. Te aspekty jaźni zaczynają być badane w robotach poprzez tworzenie systemów pamięci dla robotów, które są podobne do ludzkiej pamięci autobiograficznej. Prace te są jednak na wczesnym etapie; obecne roboty nie mają świadomości siebie jako utrzymującej się z dnia na dzień, ani nie są świadome innych (ludzi lub robotów) jako siebie.
W artykule wskazano także przyszłe kierunki i otwarte wyzwania w rozumieniu poczucia siebie poprzez robotykę, zwłaszcza gdy jest ono u ludzi zaburzone na skutek specyficznych schorzeń, takich jak schizofrenia czy autyzm. Autorzy mają nadzieję, że rozumiejąc taką różnorodność, naukowcy będą mogli uzyskać nowy wgląd w elementy składowe doświadczenia siebie.
Referencje: „Zrozumienie poczucia siebie poprzez robotykę” Tony’ego J. Prescotta, Kai Vogeley i Agnieszki Wykowskiej, 30 października 2024 r., Nauka Robotyka.
DOI: 10.1126/scirobotics.adn2733
