Czy możesz odziedziczyć emocjonalne blizny spowodowane traumą i stresem, których doświadczyli twoi rodzice, a nawet dziadkowie?
Nie tylko z powodu szkód psychicznych, jakie wyrządzają tym, którzy je cierpią, ale także z powodu zmian w ich genach, które są następnie przekazywane ich dzieciom?
Coraz więcej dowodów sugeruje, że może tak być.
„Szkody międzypokoleniowe” to termin często używany do opisania wstrząsającego dziedzictwa psychologicznego, na przykład Holokaustu i apartheidu w Republice Południowej Afryki.
Ale teraz naukowcy odkrywają nową możliwość – że możemy również fizycznie przekazać traumę poprzez nasze zmienione geny (w przypadku których pewne geny są „włączane” lub „wyłączane”).
Coraz więcej dowodów sugeruje, że możesz odziedziczyć emocjonalne blizny spowodowane traumą i stresem, których doświadczyli rodzice, a nawet dziadkowie
Jedno z najnowszych badań, które to sugeruje, opierało się na analizie genów ponad 900 brytyjskich chłopców i dziewcząt, których matki w dzieciństwie doświadczyły przemocy fizycznej ze strony ojców.
W badaniu opublikowanym w czasopiśmie Epigenetics wykorzystano dane z podłużnego badania rodziców i dzieci Avon, projektu rozpoczętego w latach 90. XX wieku. Nowa analiza przeprowadzona przez Uniwersytet Syracuse w Nowym Jorku wykazała, że 903 matki przyznały, że doświadczyły przemocy fizycznej ze strony ojców.
Poprzednie badania wykazały zmiany genetyczne u kobiet, które padły ofiarą przemocy. Kiedy naukowcy zbadali DNA z krwi pępowinowej dzieci objętych badaniem Avon, odkryli zmiany podobne do tych obserwowanych u kobiet doświadczających przemocy, co sugeruje, że zmienione geny zostały przekazane dalej.
Te zmiany w genach są znane jako zmiany epigenetyczne – spowodowane przez nasze środowisko lub styl życia, taki jak na przykład palenie. Takie zmiany mogą następnie zmienić nasze zdrowie fizyczne lub nasze zachowanie emocjonalne.
Kiedy naukowcy sprawdzili raporty psychiatryczne dzieci w wieku siedmiu lat, okazało się, że poziom lęku, strachu i depresji jest ściśle powiązany z dziedzicznymi zmianami genetycznymi.
Pomysł, że możemy w jakiś sposób odziedziczyć zachowania od poprzednich pokoleń, został pierwotnie zaproponowany ponad 200 lat temu przez pioniera francuskiego biologa Jean-Baptiste Lamarcka, ale wówczas jego pomysły były wyśmiewane.
Jednak w ostatnich latach eksperymenty laboratoryjne zaczęły potwierdzać wartość tej teorii nie tylko w kontekście środowiska, w którym wychowywane są dzieci, ale także rzeczywistych zmian w ich DNA.
Jedno z przełomowych badań przeprowadzonych w 2010 roku wykazało, że kiedy szczenięta myszy zostały nagle odebrane matkom, wyrosły i wykazywały zachowania przypominające depresję, a po umieszczeniu w nowym środowisku niezwykle lękliwe.
Badania DNA wykazały, że myszy miały zmiany epigenetyczne w genach związanych z traumą i strachem – twierdzi główna badaczka Isabelle Mansuy, profesor neuroepigenetyki na Uniwersytecie w Zurychu w Szwajcarii, pisząca w czasopiśmie Biological Psychiatry.
Co więcej, gdy samce same spłodziły potomstwo, wykazywały one przesadny strach i reakcje traumy, a także zmiany w genach, mimo że wychowywały się w normalnych warunkach – poinformował profesor Mansuy.
Niedawno Rachel Yehuda, profesor psychiatrii i neurologii zajmującej się traumą w Mount Sinai School of Medicine w Nowym Jorku, odkryła zmianę epigenetyczną u ocalałych z nazistowskich obozów koncentracyjnych i ich potomstwa.
Jak wykazało jej badanie, wiele osób, które przeżyły Holokaust, cierpi na zespół stresu pourazowego (PTSD) i inne zaburzenia emocjonalne. Teraz jednak pokazała, że przyczyną takiego stanu rzeczy nie jest „tylko” środowisko domowe, ale odziedziczone geny.
Badanie z 2016 roku opublikowane w czasopiśmie Psychological Trauma: Theory, Research, Practice and Policy wykazało, że jedno na pięcioro dzieci ocalałych z Holokaustu cierpi na uogólniony lęk, charakteryzujący się niekontrolowanym, irracjonalnym zmartwieniem.
Jednak w niedawnym badaniu z udziałem 32 ocalałych i 22 ich dorosłych dzieci profesor Yehuda odkrył zmiany epigenetyczne w tym samym regionie genu FKBP5 (związane z lękiem i innymi problemami zdrowia psychicznego) u ocalałych i ich dzieci. Zmian nie stwierdzono w grupie porównawczej żydowskich rodziców i ich dzieci, które mieszkały poza okupowaną przez nazistów Europą.
Naukowcy odkrywają nową możliwość – że możemy również fizycznie przekazywać traumę poprzez zmienione geny
Jako ewolucyjna adaptacja zwiększona czujność i strach mogą pomóc potomstwu przetrwać w zagrażającym środowisku, mówi profesor Yehuda: „Jeśli żyjesz w nieszczęściach, możesz posiadać zestaw umiejętności pozwalających przetrwać, wydoskonalony na podstawie lekcji życia z przeszłości. Ale jeśli nie zmagasz się z przeciwnościami losu, możesz stać się nadpobudliwy emocjonalnie.
Badanie przeprowadzone w 2019 roku przez Queensland University of Technology w Australii sugeruje, że ojcowie mogą przekazywać zmiany genetyczne w nasieniu pod wpływem stresu.
Kiedy naukowcy porównali geny w nasieniu weteranów z zespołem stresu pourazowego i bez niego, odkryli zmiany epigenetyczne związane ze stresem i lękiem u już dorosłych dzieci weteranów, jeśli ich ojcowie cierpieli na zespół stresu pourazowego (PTSD), ale nie u pozostałych.
Profesor Yehuda twierdzi, że oznacza to doświadczenie zmieniające życie, które „nie tylko umiera wraz z tobą”. Później w jakiejś formie żyje własnym życiem. Konsekwencje są takie, że to, co przydarza się naszym rodzicom, a może nawet naszym dziadkom, może pomóc w ukształtowaniu tego, kim jesteśmy na podstawowym, molekularnym poziomie, który wpływa na nasze zachowania, przekonania, mocne i słabe strony”.
Jak wynika z badań przeprowadzonych w 2022 r. na Uniwersytecie Sakarya w Turcji, w mózgach dzieci osób, które przeżyły traumę, mogą nawet wystąpić wymierne skutki fizyczne.
Zeskanowano mózgi 40 dzieci, których matki jako nastolatki były narażone na trzęsienie ziemi, które nawiedziło Turcję w 1999 r.
W porównaniu ze skanami 27 dzieci matek, które nie doświadczyły trzęsień ziemi, w grupie urazowej stwierdzono znacznie mniejsze ciało migdałowate i hipokamp w mózgu.
Jak podaje czasopismo Psychiatry Research: Neuroimaging, obszary te „odgrywają ważną rolę w odniesieniu do pourazowych reakcji fizjologicznych”. „Nasze badanie pokazuje, że może istnieć potencjalny związek między traumą międzypokoleniową a różnymi strukturami mózgu”.
Doktor Chloe Wong, starszy wykładowca epigenetyki w King’s College w Londynie, uważa, że odziedziczony stres może mieć duży wpływ na nasze życie.
„Dzieci matek, które przeżyły traumę, dziedziczą ten stres w łonie matki” – mówi. „Badania wykazały nawet, że zmiany w ich DNA różnią się w zależności od wieku w łonie matki, w którym wystąpił stres”. Dodaje, że badania wykazały również, że „odziedziczony stres” może nawet przyspieszyć tempo starzenia się ciała i mózgu.
Nie wszyscy jednak są przekonani o sile tej relacji. Doktor Heather Sequeira, psycholog-konsultantka specjalizująca się w tematyce traumy, mieszkająca w Londynie, powiedziała magazynowi Good Health, że zachowanie rodziców, którzy przeszli traumę, może mieć znacznie większy wpływ na zdrowie psychiczne ich dzieci niż jakiekolwiek dziedziczenie genetyczne.
„Niemożliwe jest oddzielenie wpływu emocjonalnego rodziców od transmisji epigenetycznej” – mówi. Są splątani. Jest to wieloaspektowe i ze sobą powiązane”.
Szczególnie silny wpływ może mieć brak nawiązania więzi z dziećmi przez matki, które przeżyły traumę na wczesnym etapie.
Doktor Heather Sequeira mówi: „Wychowywanie się przez osobę, która nie czuje się bezpieczna i zrelaksowana, może mieć poważny wpływ na przekazywanie traumatycznych uczuć. W pierwszych trzech do pięciu tygodniach życia układ nerwowy dziecka znajduje się w decydującej fazie. Brak silnej więzi rodzicielskiej może mieć wpływ na późniejszy rozwój psychiczny.
Nie zostało jednak w pełni potwierdzone, czy ten stres można przenieść na wnuki, dodaje dr Chloe Wong. „Badania sugerują, że większość naszego dziedzictwa epigenetycznego zostaje wymazana przed pokoleniem wnuków”.
Według niej dobra wiadomość jest taka, że badania pokazują, że „szkodliwe zmiany epigenetyczne są odwracalne”.
Badania profesora Mansuy wykazały, że kiedy szczenięta myszy, które we wczesnym okresie życia przeszły traumę, umieszczano w klatkach o bardzo sprzyjającym środowisku – z kółkami do biegania, zabawkami, labiryntem i mnóstwem innych myszy do towarzystwa – zmiany w ich genach zmniejszyły się, a nie wykazywały objawów traumy. Ich potomstwo też nie.
Doktor Chloe Wong wyjaśnia: „Wiemy, że ludzie, którzy ćwiczą, stosują zdrową dietę i dobrze się wysypiają, mają młodszy wiek epigenetyczny. Wszystko, co zrobisz, może zmienić twój epigen na dobre lub na złe.
Doktor Heather Sequeira twierdzi, że głównym zagrożeniem jest to, że zmiany epigenetyczne mogą prowadzić do przewlekłego stanu zapalnego, „jednego z największych zagrożeń dla mózgu i ciała”.
„Liczne badania pokazują, że takie przewlekłe zapalenie można stłumić poprzez zdrowe odżywianie, takie jak dieta śródziemnomorska, regularne ćwiczenia, medytację, uważność i niespożywanie ultraprzetworzonej żywności [because they are inflammatory]. To tym bardziej powód, żeby o siebie dbać.
Kto wie, może w końcu Twoje wnuki (a nawet ich dzieci) będą Ci za to wdzięczne.
