Nowe badania pokazują, że iberyjskie niemowlęta pochowane w domach umierały głównie z przyczyn naturalnych, a nie rytuałów, przy użyciu zaawansowanych technik analizy dentystycznej.
Z badania przeprowadzonego przez Universitat Autònoma de Barcelona we współpracy z Uniwersytetem Vic-Central University of Catalonia i synchrotronem ALBA wynika, że noworodki z kultury iberyjskiej (VIII do I w. p.n.e.), chowane w pomieszczeniach domowych, umierały w wyniku naturalnych przyczyn, takich jak powikłania porodowe lub przedwczesny poród, a nie w wyniku praktyk rytualnych.
Naukowcy zastosowali innowacyjną metodologię, opartą na badaniu noworodkowej linii zębów mlecznych za pomocą mikroskopii optycznej i mikrofluorescencji w świetle synchrotronowym, do analizy zębów z 45 szczątków szkieletowych niemowląt i precyzyjnego zidentyfikowania momentów narodzin i śmierci.
Kultura iberyjska zamieszkiwała wschodnie i południowe regiony przybrzeżne Półwyspu Iberyjskiego w epoce żelaza (VIII do I wieku p.n.e.). Najczęstszym rytuałem pogrzebowym Iberów była kremacja zmarłego, a następnie składowanie szczątków w urnach pochowanych na nekropoliach.
Archeolodzy odkryli jednak także pochówki ze szczątkami noworodków, które nie zostały poddane kremacji, a znajdowały się raczej na terenach wykorzystywanych do celów mieszkaniowych lub produkcyjnych. Pochówki te wywołały kontrowersje wśród ekspertów. Hipotezy sugerowały, że mogły umrzeć z przyczyn naturalnych, być dowodem dzieciobójstwa, a nawet składania ofiar rytualnych.
Badanie opublikowane w Journal of Archaeological Science dostarcza obecnie bardzo precyzyjnych dowodów na rzecz hipotezy, że noworodki te umierały głównie z przyczyn naturalnych, co stanowi odzwierciedlenie wysokiej śmiertelności noworodków w pierwszym roku życia w badanym okresie.
Naukowcy doszli do tego wniosku po zbadaniu 45 szczątków szkieletów niemowląt z pięciu katalońskich stanowisk archeologicznych z okresu iberyjskiego: Camp de les Lloses (Osona), Olèrdola (Alt Penedès), Puig de Sant Andreu i Illa d’en Reixac (Baix Empordà) oraz Fortalesa dels Vilars d’Arbeca (Lleida).
Badanie prowadzili naukowcy z Grupy Badawczej Antropologii Biologicznej (GREAB) Uniwersytetu Autònoma de Barcelona (UAB) i Grupy Badawczej MECAMAT Uniwersytetu Vic-Central Uniwersytetu Katalonii (UVic-UCC). W badaniu uczestniczyli także członkowie Uniwersytetu w Granadzie, Muzeum Archeologicznego Katalonii (MAC), Centrum Interpretacji El Camp de les Lloses, Uniwersytetu w Lleidzie i grupy badawczej TR2Lab UVic-UCC.
Naukowcy zastosowali innowacyjną metodologię opartą na analizie histologicznej i elementarnej (skład tkanki i chemiczny) zębów mlecznych lub mlecznych występujących w szczątkach kostnych niemowlęcia. Za pomocą mikroskopii optycznej badacze byli w stanie zwizualizować linie wzrostu korony zębowej powstające w procesie kształtowania się zębów w okresie życia wewnątrzmacicznego i do krótkiego czasu po urodzeniu. To doprowadziło ich do zidentyfikowania obecności linii noworodkowej, która powstaje w momencie urodzenia.
Analiza pozwoliła na określenie momentu urodzenia poszczególnych osobników i ich przeżycia, a także bardzo dokładne określenie wieku chronologicznego w chwili śmierci. Wiek chronologiczny uwzględnia czas, jaki upłynął od urodzenia, a nie biologiczny rozwój szkieletu.
Prawie połowa noworodków zmarła w okresie okołoporodowym, konkretnie pomiędzy 27. tygodniem ciąży a pierwszym tygodniem życia. Zdecydowana większość zgonów okołoporodowych nie przeżyła chwili porodu, a wiele z tych niemowląt zmarło z powodu przedwczesnych porodów. „Dane te potwierdzają hipotezę, że większość zgonów okołoporodowych była spowodowana czynnikami naturalnymi, takimi jak powikłania porodowe lub problemy zdrowotne związane z wcześniakiem, a nie praktykami kulturowymi, takimi jak dzieciobójstwo czy ofiary rytualne, jak sugerują niektóre hipotezy” – mówi Xavier Jordana, profesor nadzwyczajny w Zakładzie Antropologii Biologicznej Katedry Biologii Zwierząt, Biologii Roślin i Ekologii UAB.
Naukowcy zaobserwowali również, że z około dwudziestu niemowląt, które przeżyły pierwszy tydzień życia, najdłużej żyło 67 dni. „W badanych miejscach nie stwierdzono pochówku niemowlęcia powyżej drugiego miesiąca życia. To prowadzi nas do wniosku, że mogło to prawdopodobnie wynikać z kulturowej praktyki chowania w pomieszczeniach domowych niemowląt, które zmarły w najwcześniejszym stadium” – mówi Assumpció Malgosa, badacz z UAB i współautor badania.
Unikalna technika pozwalająca określić czas narodzin i śmierci
Analiza histologiczna zastosowana przez badaczy w tym badaniu stanowi ważną innowację w zakresie bardzo dokładnego obliczania wieku osób w chwili śmierci na podstawie badania korony ich zębów. Zęby mleczne zaczynają kształtować się w okresie życia wewnątrzmacicznego, a kończą w okresie poporodowym, okołoporodowym, czyli okresie, w którym rejestrują swój wzrost ze względu na wyjątkową właściwość tworzenia linii wzrostu.
Linie te mogą powstawać codziennie, ale grubsze linie mogą również powstawać w wyniku punktualnego i stresującego wydarzenia. Jedną z takich punktowych linii, którą można uwidocznić za pomocą mikroskopu optycznego w zębach niemowląt, które przeżyły poród, jest linia noworodkowa, która powstaje w wyniku stresu fizjologicznego spowodowanego nagłą zmianą życia wewnątrzmacicznego na pozamaciczne.
„Zastosowana przez nas technika jest wyjątkowa, ponieważ pozwala określić moment urodzenia i obliczyć wiek chronologiczny szczątków kostnych. Konwencjonalne techniki szacują wiek biologiczny człowieka na podstawie wzrostu i rozwoju układu kostnego, dlatego charakteryzują się dużą zmiennością przy ustalaniu wieku i nie pozwalają na określenie momentu urodzenia” – mówi Ani Martirosyan, badaczka przeddoktorancka na UAB i pierwsza autor artykułu.
Innowacja metodologiczna pozwoliła na odróżnienie osób, które zmarły zaraz po urodzeniu, od tych, które urodziły się żywe i przeżyły. Spośród tych, które zmarły przy urodzeniu, zidentyfikowano te, które zmarły w pełnym terminie (między 37. a 42. tygodniem ciąży) i te, które zmarły przedwcześnie (przed 37. tygodniem). Udało im się także określić wiek chronologiczny dzieci, które przeżyły.
Naukowcy potwierdzili dokładność ich techniki ze współczesnymi zębami, w których znany jest chronologiczny wiek śmierci danej osoby. Ponadto zbadali także mikrofluorescencję rentgenowską światła synchrotronu w synchrotronie ALBA (Cerdanyola del Vallès), szczególnie na linii wiązki Xaloc, aby przeanalizować skład pierwiastkowy linii noworodkowej, a w szczególności oznaczenie ilościowe cynku w przypadkach, gdy wizualizacja histologiczna linii była niepewna.
„Cynk jest ważnym pierwiastkiem w chwili urodzenia, szczególnie w okresie karmienia piersią, jednak ze względu na jego niską zawartość nie jest możliwe wykrycie zmian stężeń w szkliwie i zębinie za pomocą mikroskopu elektronowego. Światło synchrotronowe pozwala nam zastosować wiązkę promieniowania rentgenowskiego o długości zaledwie 10 mikronów do analizy różnych pierwiastków w szkliwie i zębinie w wyjątkowo niskich stężeniach” – mówi Judit Molera, badaczka w UVIC-UCC i współautorka badania. Wyniki eksperymentu wykazały wzrost ilości cynku i spadek wapnia, głównego składnika szkliwa zębów, zbiegający się z obecnością linii noworodkowej, co pomogło badaczom potwierdzić wyniki histologiczne.
„Dane z naszego badania dostarczają znacznie bardziej szczegółowych i konkretnych informacji niż te, które posiadaliśmy do tej pory, aby ustalić wzór śmiertelności noworodków w populacjach iberyjskich, a także pomagają odkryć ważne aspekty ich historii życia i praktyk kulturowych. Ufamy, że zastosowana przez nas metodologia będzie nadal odkrywać inne tajemnice dotyczące starożytnych populacji, które jeszcze nie zostały odkryte” – podsumował Xavier Jordana.
Odniesienie: „Rekonstrukcja śmiertelności noworodków w populacjach iberyjskiej epoki żelaza na podstawie histologii zębów”: Ani Martirosyan, Carolina Sandoval-Ávila, Javier Irurita, Judith Juanhuix, Nuria Molist, Immaculada Mestres, Montserrat Durán, Natàlia Alonso, Cristina Santos, Assumpció Malgosa, Judit Molera i Xaviera Jordana, 4 października 2024 r., Journal of Archaeological Science.
DOI: 10.1016/j.jas.2024.106088
Badanie stanowi część projektu badawczego zatytułowanego „Ponowna ocena dzieciobójstwa i selekcji płci w okresie iberyjskim” finansowanego przez hiszpańskie Ministerstwo Nauki i Innowacji i kierowanego przez badaczy GREAB.
